Elder Speech İncelemesi – The Witcher’ın Eski Lisan’ı Hakkında Her Şey!

The Witcher kitaplarında, oyunlarında ve dizisinde bulunan; elflerin, dryadların, büyücülerin konuştuğu dil Eski Lisan, ya da Elder Speech hakkındaki bilgileri derledik.

Yazımızda Eski Lisan hakkındaki birçok bilgiyi sizlere aktardık. Dilin oluşumu, The Witcher evrenindeki kullanım alanı ve dil özellikleri gibi farklı konulara başlıklar altında yer verdik. Sonrasında ise oyunlarda ve dizide bulunan, Eski Lisan içeren bazı sahnelerdeki konuşmaları irdeledik. The Witcher evreninde farklı canlılarca konuşulan dil olan Eski Lisan’ı, İngilizce ismiyle Elder Speech’i, veya kendisindeki gibi “Hen Linge”i incelemeye başlayalım!

İlginizi çeken özel bir alt başlık olursa yazının ilgili kısmına atlayabilir, orijinal kaynaklardan kendi araştırmalarınızı yapmak isterseniz yazının sonundaki kaynaklar bölümüne göz atabilirsiniz.

Elder Speech / Eski Lisan / Hen Linge / Elfçe İncelemesi

Elder Speech’in The Witcher Evrenindeki Kullanımı

Eski Lisan ya da Elder Speech, The Witcher evreninde bolca karşılaştığımız fakat nereden geldiğini ilk görüşte muhtemelen anlayamadığımız, inşa edilmiş bir dil. Büyücülerin, dryadların, elflerin konuştuğu bu kurgusal dil ile büyüler yapılıyor, eğitim veriliyor ve mereidler, sirenler gibi yaratıklar bu dilde şarkılar söylüyorlar. The Witcher evreninde bulunan Nilfgaard lehçesi, Skellige lehçesi ve Zerikanya lehçesi gibi farklı ulus dilleri de Eski Lisan’dan türemiş durumda. Dryad ve hamadryad’ların dili olan Dryad diyalekti de Eski Lisan üzerine kurulmuş, orijinalinden daha melodik bir versiyon olarak karşımıza çıkıyor. Kısacası The Witcher evreninde birçok farklı ırkın kullandığı bir dil Eski Lisan.

Elder Speech Nasıl Oluşturuldu? (Tarihçe)

Gelelim bu dilin oluşum kısmına. İnsanların ihtiyaçlarına göre tıpkı canlılar gibi evrimleşen doğal dillerin aksine Eski Lisan yapay bir dil, yani bir beşer tarafından oluşturulmuş bir dil. İlk olarak The Witcher kitapları için yazar Andrzej Sapkowski tarafından oluşturulmuş ve fazla özelliğe sahip olmayıp kıt bir yapay dil olarak karşımıza çıkan Eski Lisan, The Witcher dizisi için köklerinden geliştirdi. David Peterson, kitaplardaki bilgileri kullanarak Elder Speech’i tamamen kullanılabilir bir conlang (constructed language, inşa edilmiş dil) olarak bizlere sundu.

The Witcher dizi ekibi, karakterlerin söyleyebileceklerini dizilerdekilerle sınırlandırmak istemeyince dili daha da geliştirme kararı aldı. Bunun için de gidilecek adres belliydi: Game of Thrones, The 100 gibi kurgusal yapımlar için oluşturduğu Dothraki, Valyrian gibi yapay dillerle bilinen dil bilimci David J. Peterson. Dil yaratma konusunda adeta bir ekol olmuş Peterson, Eski Lisan’ın kitaplardaki versiyonunu alıp yepyeni bir dile dönüştürmekle görevlendirildi ve görevini de çok iyi biçimde yerine getirdi.

Dizinin yapımcısı Lauren Schmidt, konuyla ilgili aşağıdaki ifadeleri kullandı.

“Fantastik evrenlerde bile olayların mümkün olduğunca gerçekçi hissettirmesini istersiniz, biz de bunun için “Neden karakterlerimizin sözlerini kitaplardakilerle sınırlandıralım ki?” diye düşündük. Ortaya insanların iletişim kurabileceği tamamen yeni bir dil koyalım.”

Elder Speech’i dizi için geliştiren David Peterson, dilin oldukça gerçekçi olması için doğal diller gibi kompleks bir yapı kullandığını belirtti. Ünlü dil bilimci, dizinin yapımcısının anlattığına göre Elder Speech’i geliştirirken “Metodik ve mükemmeliyetçi” bir yaklaşımla çalıştı.

Dilin geliştiricisi Peterson, öncelikle kitaplarda geçen bütün Eski Lisan yazılarını okuyup doğru çevirilerini bulmaya çalıştı, ardından ses sistemini geliştirdi, sonrasında ise sırasıyla zamirler, sıfatlar, zarflar, çekimlemeler gibi dil bilgisi unsurlarıyla uğraşmasının ardından uzun bir süre boyunca dilin kelime hazinesini oluşturdu. Eski Lisan’ın son versiyonunda 1.076 adet kelime bulunuyor, ki bu da Peterson’ın kelime hazinesine neden bu kadar vakit ayırdığını açıklar nitelikte.

Elder Speech ve Dilbilimsel Özellikleri

Peterson, dili geliştirirken önce ses ve telaffuz özelliklerini dikkate almak istedi. Bunun için de kitaplardaki bütün orijinal kelimeleri inceleyip ortak özelliklerini dikkate alarak dil için bir rün alfabesi geliştirdi. Bu sayede kelimeler aslına uygun olarak geliştirilmiş oldu, fakat ünlü dil bilimci bununla yetinmedi. Kelimeleri oluşturan harflere rünik alfabede karşılıklar bulmasının ardından hepsini romanize etti, kitapta bulunan orijinal kelimelerdeki bazı harfleri daha kolay telaffuz edilebilmeleri için değiştirdi. Bunlara örnek olarak “Hen Llinge” kelimesinin “Hen Linge”e (Eski Lisan) dönüşmesini, “Thaess aep” kalıbının “Theis eip”e (Kes sesini) dönüşmesini gösterebiliriz.

David J. Peterson: “Romanizasyon sisteminin yanısıra seri boyunca kullanılan bir ortografik sistem de bulunuyor. Bu sistemi kurabilmek için Sapkowski’nin bütün yazdıklarını dikkate aldım, ve kendi oluşturduğum kelimeler için de onun yazım kurallarına sıkı bir şekilde uydum.”

Beş adet isim sınıfı içeren, kendi rün alfabesine sahip olmasına rağmen latinleştirme işlemiyle rün alfabesindeki istisnaların kaybolduğu dilin gerçek hayattaki kökenini inceleyelim biraz da.

Elder Speech’in Gerçek Hayattan Aldığı Kelimeler

Dil her ne kadar inşa edilmiş olsa da hayatta bulunan doğal dillerden de bazı kelimeler alınmış durumda. Eski Lisan, çoğunlukla Galce, İrlandaca ve İskoçça gibi Kelt dillerinden kelime almış olsa da Sapkowski’nin İngilizce ve Almanca gibi yaygın dillerden de aldığı kelimeleri görebiliyoruz. En temel iki fiil olan “To be” (olmak) ve “to have” (sahip olmak) ise İtalyanca ve Latinceden alındı.

“Lanet olsun” ve tahmin edebileceğinizce benzeri anlamlara gelen, hakaret etmek için bolca kullanılan İngilizce “Bloody” kelimesinin Eski Lisan’da “Bloede” olduğunu, İspanyolcada “Diablo” ve İngilizcede “Devil” olarak kullanılan “Şeytan” kelimesinin de Eski Lisan’da “d’yaebl” olduğunu görüyoruz. Bunun gibi sayısız örnek, Eski Lisan’ın Avrupa dillerinden bol bol kelime aldığını bizlere kanıtlıyor. Eski Lisan’da Arapçadan alınan ve birçoğumuzun muhtemelen kültürümüzden dolayı aşina olduğu bir kelime bile bulunuyor, kullanımını da bir sonraki alt başlığımızda paylaştık.

Oyunlardan, Diziden Elder Speech Kullanım Örnekleri

Tatlıyı sona bıraktık, en ilgi çekici bölümle yazıyı sonlandırıyoruz. Oyunlardan ve diziden birçok sahnede Eski Lisan kullanımı bulunuyor. Yazının devamı spoiler içeriyor, dikkat!

• The Witcher 3 – Nithral Boss Fight

Vahşi Av için çalışan elf Nithral’ı alt ettiğimiz savaşta düşmanımızdan elflerin dili olan Eski Lisan’da birçok söz duyuyoruz.

• “Çok inatçısın, dh’oine.” = “Çok inatçısın, insan.”
• “D’yaebl!” = “Şeytan!”
• “Bloede varh’he!” = “A…ına koyduğumun o..spusu!”
• “Dearme!” = “İyi geceler!”
• “Salah vatt’ghern!” = “Dua et Witcher!”

“Salah” kelimesi Arapçada dua etmek anlamına geliyor, birçoğunuzun da bu kelimeyi bilmesi kuvvetle muhtemel. Vatt’ghern ise tahmin edebileceğiniz üzere Witcher kelimesinin Eski Lisan’daki karşılığı. Böyle bir dilde İslam kültürüne ait bir kelime görmek ilgi uyandırıyor.

• The Witcher Dizisi – Geralt ve Jaskier’ın Elfler Tarafından Yakalanması

Elfler, medeniyetini yıkan insanları yakalayınca demediğini bırakmıyor. Bu sahnede de Eski Lisan’da bir çift söz duyuyoruz.

• “Drelk!” =  “Canavar!”
• “Theis ath eip!” = “Sen sesini kes!”
• “Aa, es me kempte, me zol grasha.” = “Ha anladım, çok teşekkür ederim.”

https://www.youtube.com/watch?v=BkSlgJ229F4

• The Witcher 2 – Elf Mahkumla Konuşma

Elf bir mahkumla, çevredekilerin anlamaması için konuştuğumuz kişinin isteği üzerine Eski Lisan dilinde konuşuyoruz. Videoda konuşulanların Elfçe transkripti ve İngilizce karşılıkları da bulunmakta.

Son!

Yarattığı dil ile ilgili daha fazla kaynak bilgi istediğimizde bizi kırmayıp yardım eden David J. Peterson’a ve yazıyı okuyan bütün okuyuculara teşekkür ediyoruz, bütün görüşlerinizi yorumlar üzerinden paylaşabilirsiniz. Kaynaklar kısmında yazıda kullandığımız bilgileri edindiğimiz siteleri sizlerle paylaştık.

İlginizi Çekebilir: Sim dili incelemesi

Kaynaklar

• Eski Lisan’ın The Witcher fandom sayfası
• David J. Peterson’ın dilleri hakkında bilgi verilen site
• The Witcher dizisinde Eski Lisan kullanılan sahnelerin transkriptleri
• David J Peterson’ın dil inşa etme hakkında bilgi verdiği sitesi
• David J. Peterson’ın Vikipedi sayfası